Bfvtmrc

Հոմոլոգիական շարքեր, օրգանական միացությունների խմբեր, որոնք ունեն քիմիական միանման հատկություններ և կառուցվածք, բայց տարբերվում են ածխաջրածնային ռադիկալի բաղադրության մեջ մտնող մեկ կամ մի քանի մեթիլենային խմբով։

Մեթիլենային խումբը ${\displaystyle (-<!--\; -\; -->CH2-<!--\; -\; -->)}$ կոչվում է հոմոլոգիական տարբերություն։

• Մեթանը ${\displaystyle (C{H}_4)}$,
• էթանը ${\displaystyle (C_2{H}_6)}$,
• պրոպանը ${\displaystyle (C_3{H}_8)}$ և այլն կազմում են ${\displaystyle (C_n{H}_{2}n{+}_2)}$ ընդհանուր բանաձևով հագեցած ածխաջրածինների (ալկանների),
• էթիլենը ${\displaystyle (C_2{H}_4)}$,
• պրոպիլենը ${\displaystyle (C_3{H}_6)}$,
• բութիլենը ${\displaystyle (C_4{H}_8)}$ և այլն,

՝ մոլեկուլում մեկ կրկնակի կապով ${\displaystyle (C_n{H}_{1}0)}$ ընդհանուր բանաձևով չհագեցած ածխաջրածինների (ալկենների) հոմոլոգիական շարքեր։

Հայտնի են նաև հագեցած միատոմ սպիրտների, հագեցած միահիմն թթուների հոմոլոգիական շարքեր, համապատասխանաբար՝ ${\displaystyle (C_n{H}_{2}n{+}_{1}OH)}$ և ${\displaystyle (C_n{H}_{2}n{+}_{1}COOH)}$ ընդհանուր բանաձևերով և այլն։

Հաճախ հոմոլոգիական շարքեր անվանում են ըստ շարքի առաջին անդամի (մեթանի հոմոլոգիական շարքեր, էթիլենի հոմոլոգիական շարքեր և այլն)։

Հատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յուրաքանչյուր հոմոլոգիական շարքերի միացությունների (հատկապես միջին անդամների) համար բնորոշ է ֆիզիկական որոշ հատկությունների համեմատաբար օրինաչափ փոփոխություն։ Այսպես, հոմոլոգիական շարքերի միջին մասում հարևան անդամների (չճյուղավորված շղթայով միացությունների համար) եռման ջերմաստիճանների տարբերությունը մոտավորապես 20-25 °C է (հոմոլոգիական շարքերի բարձր անդամների մոտ այդ մեծությունն աստիճանաբար նվազում է)։ Օրինակ, ուղիղ շղթայով սպիրտները՝

• նպրոպիլսպիրտը՝ ${\displaystyle (C{H}_{3}C{H}_{2}C{H}_{2}OH)}$,
• նբուտիլսպիրտը՝ ${\displaystyle C{H}_3(C{H}_2{)}_{2}C{H}_{2}OH}$,
• նամիլսպիրտը՝ ${\displaystyle C{H}_3(C{H}_2{)}_{3}C{H}_{2}OH}$,
• նհեքսիլսպիրտը՝ ${\displaystyle C{H}_3(C{H}_2{)}_{4}C{H}_{2}OH}$,

եռում են համապատասխանաբար՝ 97, 4, 117, 7, 137, 8 և 157, 2 °C-ում։ Հոմոլոգիական տարբերության հետ կապված բաղադրության փոփոխությանը համապատասխանում է նաև մոլեկուլային ծավալի (մոտ 22), այրման ջերմության (150-160 կկալ), մոլեկուլային ռեֆրակցիայի (4, 6) հաստատուն աճ։

Իզոլոգիական շարքեր իրենց հասկացությամբ հոմոլոգիական շարքերին մոտ են իզոլոգիական և գենետիկական շարքերը։ Իզոլոգիական շարքերը հավասար թվով ածխածնի ատոմներ և ֆունկցիոնալ խմբեր պարունակող միացությունների խմբեր են, որոնք տարբերվում են իրենց չհագեցվածության աստիճանով։

Օրինակ՝ էթանի իզոլոգիական շարքը կազմում են՝

• էթանը ${\displaystyle (C{H}_3-<!--\; -\; -->C{H}_3)}$,
• էթիլենը ${\displaystyle (C{H}_2=C{H}_2)}$,
• ացետիլենը ${\displaystyle (CH=CH)}$։

Իզոլոգիական շարքեր են առաջացնում նաև ալիցիկլիկ և հեաերոցիկլիկ միացությունները, օրինակ՝ ցիկլոհեքսենը, ցիկլոհեքսադիենը, բենզոլը։

Գենետիկական շարքերը հավասար թվով ածխածնի ատոմներ պարունակող օրգանական միացությունների խմբեր են, որոնք ունեն տարբեր ֆունկցիոնալ խմբեր։

Օրինակ, էթանի գենետիկական շարքը կազմում են՝

• էթանը ${\displaystyle (C{H}_3-<!--\; -\; -->C{H}_3)}$,
• էթիլքլորիդը ${\displaystyle (C{H}_3-<!--\; -\; -->C{H}_{2}Cl)}$,
• էթիլսպիրտը ${\displaystyle (C{H}_{3}C{H}_{2}OH)}$ և այլն։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 540)։